Utorak, 15. avgust, činio se jednim sasvim običnim danom na 29. Sarajevo film festivalu, gde, usred promocije dela sedme umetnosti, ništa nije naslućivalo na skandal koji će potresti čitav region. Nakon što je prikazan trejler novog filma Radoša Bajića „Heroji Halijarda“, koji je još u postprodukciji, i to pred svega sedamdesetak prisutnih učesnika, podigla se prašina koja je prevazišla granice komentara na film.
Reč je o ostvarenju na kojem se radi više od pet godina i čija je okosnica podsećanje na najveću akciju jugoslovenske vojske i našeg naroda u Drugom svetskom ratu, što se nikada nije zaboravilo ni među potomcima tadašnjih saveznika.
Ali mediji multietničnog Sarajeva ovu mini-prezentaciju dočekali su na nož, osuđujući je kao promociju četničkog pokreta, uzgred spominjući protekli rat u Bosni i Hercegovini i isticanje toga da su Srbi zločinci. Oglasili su se i predstavnici festivala iskazom da je ovom najavom filma narušen njihov poslovni kodeks, jer ih navodno jedan od producenata ovog ostvarenja Telekom Srbija nije obavestio o sadržaju filma.
– Draža Mihailović je osuđeni ratni zločinac u Drugom svetskom ratu, kao i Ratko Mladić i Radovan Karadžić tokom agresije 1992-1995. Pokušaji rehabilitacije Draže Mihailovića i četničkog pokreta u Sarajevu su nedopustivi – izjavila je gradonačelnica Sarajeva Benjamina Karić, tražeći ostavku odgovorne osobe, zadužene za ovaj deo programa i selekciju filmova.
Nema ideološkog propusta
Povodom napada da su narušili poslovni kodeks i nisu predstavnike festivala obavestili o sadržaju filma čiji su producenti, oglasila se i kompanija Telekom Srbija.
– Učestvujemo na Sarajevo film festivalu tri godine zaredom. Naše prisustvo podrazumevalo je kako učestvovanje u nominacijama, tako i panel-prezentovanje različitih projekata koje je Telekom Srbija predstavljao samostalno ili u saradnji sa partnerima. Iznenađeni smo reakcijom organizatora festivala jer smo, po ustaljenoj proceduri, kao i svake godine sve projekte i učesnike na panelima, sa propratnim trejlerima, prijavljivali na vreme.
Ovu činjenicu možemo potkrepiti zvaničnom pisanom komunikacijom između predstavnika nadležnih organizacionih celina u okviru Telekoma Srbija i organizatora festivala. Organizatori festivala bili su upoznati sa filmom „Heroji Halijarda“ jer su samoinicijativno u pisanoj komunikaciji još 8. juna poslali upit izvršnim producentima iz „Kontast studija“ sa interesovanjem kako napreduje razvoj filma i da bi ga rado pogledali i uzeli u razmatranje za festival – ističu oni i dodaju:
U fokusu svetskih medija
– Film „Heroji Halijarda“ obrađuje istorijsku činjenicu spasavanja američkih avijatičara od strane srpskog naroda za vreme Drugog svetskog rata, tako da nema prostora za ukazivanje na ideološki propust. Štaviše, vlada i vojno vazduhoplovstvo SAD zvanično navode da operacija „Halijard“ „još predstavlja najveću spasilačku operaciju američkih avijatičara u istoriji“. „Operacija ‘Halijard’ je bila misija spasavanja više od 500 avijatičara SAD koji su bili raštrkani po planinskim regionima Srbije nakon što su im bombardere oborili Nemci.
Zvaničnici vlade SAD redovno obeležavaju i iskazuju svoje „poštovanje za lokalne Srbe, za njihove izuzetne žrtve i heroizam tokom ove misije“. Njujork tajms naziva operaciju „Halijard“ „odvažnom misijom spasavanja preko 500 savezničkih vazduhoplovaca tokom Dugog svetskog rata, u Jugoslaviji koju su okupirali nacisti“. Svaki pokušaj spekulacija i politizacije jednog filma koji se bavi zvanično nespornim istorijskim činjenicama je zlonameran i bez osnova – stav je Telekoma Srbija.
Imamo pravo na svoju istoriju
Reditelj filma Radoš Bajić za Kurir ističe da je reč o manipulaciji kojom se osporava pravo na autorsko mišljenje.
– U sklopu promocije produkcije Telekoma Srbija predstavljeno je nekoliko serija i filmova, između ostalih i film „Heroji Halijarda“. Reč je projektu koji govori o jednom od najvećih podviga u eri ratovanja na ovim prostorima, o istorijskom događaju koji se odvio u završnici Drugog svetskog rata. Taj podvig, o čemu postoje istorijska svedočenja, izveo je srpski narod, koji je organizovala Jugoslovenska vojska u otadžbini, a uz podršku SAD i saveznika – ističe Bajić.
– „Kontrast studiju“ kao ozbiljnoj producentskoj kući nije uopšte bila namera da na bilo koji način ugrozi dobar glas i integritet Sarajevo film festivala – naprotiv, o festivalu mislimo sve najbolje, ali cela ova priča nema veze ni sa filmom, ni sa filmskom umetnošću. Ovo je manipulacija filmskog stvaralaštva i umetnosti, koja kompromituje jedno ozbiljno filmsko delo i kojom se osporava pravo na autorsko mišljenje i srpskom narodu pravo na sopstvenu istoriju – zaključio je Bajić.
Ugao istoričara: Dr Jovanović: Pre 30 godina u nauci je razrešeno da je Jugoslovenska vojska u otadžbini bila saveznička
Dr Nebojša Jovanović, istoričar, za Kurir podseća na ovaj veliki podvig našeg naroda iz Drugog svetskog rata. – Operacija „Halijard“ je šifovani naziv za operaciju „Vazdušni most“, a odnosila se na spasavanje u najvećoj meri američkih, ali i savezničkih pilota, koji su bombardovali nemačke ciljeve u Rumuniji, pre svega, naftna polja s kojih su se Nemci snabdevali. Poletali su iz Italije, Barija, i na tom putu preletali Srbiju. Nemcu su neke od njih obarali.
Akcijom Jugoslovenske vojske u otadžbini, zajedno sa Amerikancima i Englezima, napravljen je privremeni aerodrom u Pranjanima, selu kod Čačka. Od 28. maja, kada je evakuisana britanska vojna misija, po koju su došli saveznici i da bi imali gde da slete, pa sve do kraja 1944. godine, s prostora Srbije evakuisana su 532 američka pilota. I to je najveća akcija spasavanja američkih i savezničkih pilota iz jedne zemlje u celom Drugom svetskom ratu i zasluga Jugoslovenske vojske u otadžbini jer je bila na strani saveznika – opisuje Jovanović.
O nedoumicama koje su neki imali povodom Jugoslovenske vojske u otadžbini kaže: – Mnogima se čini čudno, ali tako je bilo. Smatra se da je bila na strani Nemaca, ali to je pre 30 godina u nauci definitivno razrešeno. Jugoslovenska vojska u otadžbini bila je saveznička kao i sve druge antifašističke vojske, i ona je u ovoj akciji učestvovala kao neko je hteo da pomogne svojim saveznicima, avijatičarima koje je obarala nemačka protivvazdušna odbrana, pa su padali po celoj Srbiji. Organizovano su ih krili od Nemaca i prerušene u srpske seljake dovodili su ih do Pranjana, gde su sletali američki avioni koji su doletali iz Barija i preuzimali svoje oficire i pilote. To se ponavljalo mnogo puta, od avgusta pa do kraja godine bilo je više poleta, odnosno sletanja američkih aviona. U Bariju je bila komanda američke 15. vazduhoplovne armije. I to je bio vazdušni most između Barija i Pranjana.
UDARNA VEST.rs (Kurir.rs / Jasmina Antonijević Milošević)
